"استخراج بهینه مواد رنگی روناس"

در آستانه سالگرد تشکیل جهاد دانشگاهی و به بهانه بومی سازی فناوری " استخراج بهینه مواد رنگی روناس" ، مصاحبه ای با آقای مهندس بایگان مجری این طرح انجام شد.

- جنای آقای مهندس بایگان در مورد طرح‌های تحقیقاتی اجرا شده توضیح دهید.

با سلام و عرض تبریک به مناسبت  فرارسیدن سالگرد تاسیس جهاددانشگاهی.

رنگ های طبیعی از هزاران سال پیش مورد استفاده بشر قرار گرفته و در این میان سه رنگ اصلی قرمز، زرد و آبی از منابع مختلف طبیعی مثل ریشه گیاهان، دانه ها، سبزی ها و میوه ها مورد توجه قرار گرفته اند. رنگ قرمز طبیعی از ریشه گیاه روناس (Madder) با نام علمی Rubia Tinctorum که یک گیاه علفی پایا است استخراج می شود.  رنگدانه گیاه روناس به نام "آلیزارین" یا 2،1- دی هیدروکسی آنتراکینون ماده سرخ رنگی است که کاملا در آب حل می شود. استفاده از رنگ روناس بیش از 3500 سال سابقه دارد. مصرف آن بیشتر در مصر و آسیای مرکزی گزارش شده است. رنگ های طبیعی از نظر خواص فیزیکی و شیمیایی دارای انواع متنوعی هستند. تعدادی از آنها نسبت به اکسیداسیون، تغییرات  pH،  نور و حلالیت حساس هستند. پایداری آنها نسبتا کم و نسبت به رنگ های سنتتیک گران تر هستند.

کاربرد های این گیاه بسیار متنوع و مختلف است و بیشتر به عنوان معرف یا Indicator ، رنگرزی پشم و نخ در صنایع فرش و نساجی استفاده می شود. مصارف دیگر این گیاه در صنایع آرایشی و بهداشتی و مصارف دارویی و پزشکی است. برگ و ساقه این گیاه به عنوان علوفه حیوانی، ریشه آن برای درمان راشیتیسم، تسکین سیاتیک، انحلال سنگ کلیه، کاهش اوره در خون، درمان بیماری های پوستی، خارش و رفع کک و مک پوستی، افزاینده شیر مادران، افزایش اشتها، درمان زردی و یرقان، پاک سازی کبد و صفرا، درمان یبوست، رنگ موی طبیعی، و ... می باشد. هدف از انجام این طرح، شناسایی بهترین روش، بهترین حلال و بهترین شرایط عملیاتی (دما، زمان، درصد حلال) برای استخراج رنگدانه روناس با راندمان بالا بوده است.

در مورد اهمیت این طرح و دستیابی به این فناوری  و تاثیر آن در حل مشکلات صنعتی کشور توضیح دهید:

استفاده از رنگ و اثرات درمانی گیاه روناس، سالیان درازی است که در کشور به روش سنتی انجام می شود. در روش های سنتی با استفاده از حلال آب، رنگدانه به صورت عصاره آبی استخراج می شود و مورد استفاده در صنایع مختلف قرار می گیرد. میزان استخراج رنگدانه در این روش بسیار پایین است و با دستیابی به فناوری استخراج با حلال های آلی به جای حلال آبی، میزان استخراج رنگدانه افزایش چشم گیری داشته و تقریبا 7 برابر شده است. رنگ های مختلفی در صنایع غذایی استفاده می شود که شامل رنگ های طبیعی، معدنی و مصنوعی می شود. رنگ‌های معدنی به دلیل وجود ناخالصی های فلزات سنگین و رنگ های مصنوعی و شیمیایی به دلیل تغییر ماهیت ماده غذایی و ایجاد مسمومیت کم تر مورد استفاده قرار می‌گیرند و در این میان رنگ های طبیعی دارای اولویت هستند. در سال های اخیر رویکرد مناسبی در استفاده از منابع ارگانیک و طبیعی در حوزه سلامت ایجاد شده و در همین راستا استفاده از منابع رنگ های طبیعی بسیار با اهمیت می باشد.   

این فناوری در چه سطحی است و چه زمانی به تولید انبوه می رسد؟

خوشبختانه مراحل آزمایشگاهی این طرح با انجام طراحی آزمایش و انتخاب حلال مناسب آلی، و تعیین نقطه عملیاتی بهینه با راندمان 70 درصد به پایان رسیده است. آنالیزها توسط "مرکز آنالیز شیمیایی" جهاد دانشگاهی انجام و تایید شده است. برای رسیدن به شرایط تولید انبوه صنعتی در حال انجام تست های عملیاتی در فاز نیمه صنعتی هستیم تا یک شرایط عملیاتی با راندمان بالا به دست آید. امید است که در آینده نزدیک با طراحی سیستم بازیابی مناسب حلال شرایط تولید با صرفه اقتصادی در داخل کشور فراهم شود.  

در خاتمه اگر صحبت خاصی دارید بفرمایید:

طی سالیان اخیر، روی رنگدانه های طبیعی تحقیقات زیادی صورت گرفته و بهبودی زیادی در زمینه پایداری و حلالیت آنها به دست آمده است. افزودنی های مورد استفاده در فرمولاسیون رنگ های طبیعی می توانند اثرات مهم و قابل توجهی بر پایداری رنگ ها و سهولت استفاده آنها باشند. همچنین بازیابی حلال های آلی در قیمت تمام شده این رنگدانه بسیار تاثیر گذار است.

با توجه به مناطق زیر کشت روناس در ایران که بیشتر در تبریز، ارومیه، اراک و استان فارس و یزد می باشد، با حمایت های مسئولین اجرایی در این مناطق علاوه بر حمایت از طرح های دانش بنیان، شعار امسال که رونق تولید در کشور می باشد محقق شده و زمینه کارآفرینی و اشتغال زایی مناسبی در کشور ایجاد می کند.